Oorsake van die Tweede Vryheidsoorlog

Vyande van ver en van naby

• Vyande van ver en van naby ( 1)
• Vyande van ver en van naby ( 2)
• Vyande van ver en van naby ( 3)
• Vyande van ver en van naby ( 4)

• Vyande van ver en van naby (1) (Inligting kom uit De Camp Courant nommer 3)

In 1835 het die Groot Trek begin. Afrikanerboere het uit die Kaapkolonie weggetrek, die onbekende, woeste binneland in, om weg te kom van die Kaapse Engelse owerheid (vyande van naby) wat alles wou verengels, ook die skole, en van die roof- en moordaanslae van die swart inboorlinge (nog meer vyande van naby). Hulle het getrek ter wille van vryheid en veiligheid.

In 1838, na die moord op Piet Retief en sy manne in Natal, die moorde op die Trekkers by Bloukrans, Weenen en andere, het die Bloedrivierslag plaasgevind ter wille van vryheid en geregtigheid. Toe kom die Engelse (vyande van ver) na Natal en neem ook die duurgekoopte grond van die Boere af.

Twee Boererepublieke het daarna tot stand gekom: die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) en die Oranje-Vrystaat. In 1877 het die Britte Transvaal geannekseer, maar is in die Eerste Vryheidsoorlog op die berg Majuba verslaan. Dit was 'n allergrootste neerlaag vir Groot Brittanje, en weer vryheid en vrede vir die Boere-Arikanervolk!

• Die voorspel tot die Tweede Vryheidsoorlog

Die Boere het hulle op plase gevestig en die boerdery het stadig maar seker ontwikkel. Dorpies het ontstaan en gegroei. Maar gedurig moes hulle hulself verdedig teen die roof- en moordaanvalle van die inboorlinge (vyande van naby). Intussen het Engeland (vyande van ver) met gretige oë na die twee onafhanklike Boererepublieke gekyk, om dit te verenig met die Kaap en Natal, wat onder Britse gesag gestaan het. Die Boerevolk, gelowig, koersvas en karaktersterk, het gestreef na die vooruitgang en versterking van hulle republieke, en wou met Engeland en sy ideale niks te doen hê nie.

.....Engeland was ernstig met sy begeertes en die Boere was ernstig met hulle strewes, want hulle het geglo dat dit die wil van die Here was dat hulle hier moes woon ......

'n Wapenstryd tussen Boer en Brit het al meer onafwendbaar geword.

1886: Goud word aan die Witwatersrand ontdek! Duisende uitlanders, die meeste Engelse, stroom na die Rand om ryk te word (vyande van naby). Die Transvalers beskou hierdie vreemdelinge as 'n bedreiging, want hulle eis stemreg en burgerskap. Daarom word in 1890 besluit dat burgerskap eers na 14 jaar verblyf aan die uitlanders toegestaan sal word.

In 1895 het dr LS Jameson, in samewerking met die eerste minister van die Kaap, Cecil John Rhodes, na Johannesburg opgeruk met 'n paar honderd soldate (vyande van ver) om die opgestoke uitlanders (vyande van naby) sogenaamd te hulp te snel. Maar die Boerekommando's het hulle voorgekeer en tot oorgawe gedwing. Hierdie mislukte Jameson-inval het groot opspraak verwek.

In 1897 word sir Alfred Milner na Suid-Afrika gestuur as Britse hoëkommissaris. Toestande word meer gespanne. Pres MT Steyn van die Vrystaat het in hierdie stadium 'n oorlog gevrees, en reël 'n konferensie tussen pres Paul Kruger van die Transvaal en Milner in Bloemfontein.

Die spesiale Kruger-trein het vanaf die Noorde met die wapperende Vierkleur en Vrystaatvlag, en die Milner-trein vanaf die Suide met die Union Jack, Bloemfontein binnegestoom!

Op Woensdag 31 Mei het hierdie deurslaggewende konferensie begin!

Meer hieroor in:

• Vyande van ver en van naby ( 2)
• Vyande van ver en van naby ( 3)
• Vyande van ver en van naby ( 4)

• Vyande van ver en van naby (2) (Inligting kom uit De Camp Courant nommer 4)

President Paul Kruger se trein stoom Bloemfontein binne presies om 10-uur die oggend.

Hierdie konferensie tussen pres Paul Kruger en sir Alfred Milner was 'n baie belangrike gebeurtenis.

Paul Kruger, reeds bejaard, maar met ‘n onbreekbare wilskrag en onbuigsame beslistheid, én sy Volksraad saam met hom, moes tot in hierdie stadium geweldig belangrike besluite neem.

Van alle kante, soos deur die ganse geskiedenis heen, het die aanslag op die Boer en sy eiendom gekom... en pres Kruger en sy Volksraad moes hierdie aanslae weerstaan.

Van die belangrikste krisisse was die volgende:

• Na die ontdekking van die goudrykdomme aan die Rand het die uitlanders - meestal Engelse, maar ook Duitsers, Franse, Jode en andere - (vyande van naby), wat aanhoudend probleme vir pres Kruger en die Volksraad veroorsaak het, bly aandring op stemreg na vyf jaar verblyf. Hulle is aangehits deur Chamberlain van Engeland, Cecil John Rhodes, eerste minister van die Kaapkolonie, en Milner, wat as Britse hoëkommissaris in Suid-Afrika aangestel is. (Vyande van ver.) Hierdie drie het in diens van Engeland gestaan, was geslepe politici, gevoelloos ter wille van Engeland en het gesamentlik teen Paul Kruger en saam met die uitlanders geknoei.
• Spanning het in Transvaal opgelaai. Die laaste petisielyste is deur 38 000 uitlanders onderteken, maar Kruger staan vas en weier vervroegde stemreg. Hy het geweet dat dit die begin van die oorname van die Volksraad deur Engeland sou wees en dan sou die Transvaal ook, soos die Kaap en Natal, ‘n Britse kolonie word. Om dan die OVS oor te neem, sou geen probleem wees nie.
• Pres Kruger het tydens ‘n vergadering in Johannesburg die saak aan die uitlanders gestel, maar hulle was verbitterd, opgesweep en het gewelddadig opgetree, vir pres Kruger uitgeskel en uitgevloek, die Vierkleur van die gebou afgeruk en flenters geskeur. Die president het die stad verlaat en 'n eed geneem dat hy nooit weer die stad formeel sou besoek nie. Van daardie dag af het daar 'n onversoenlike vyandskap tussen hom en die uitlanders ontstaan.
• In daardie jare was daar ook altyd probleme met die swart volke. Oorlog is verklaar teen Malaboch, (vyand van naby) 'n wederstrewige swart kaptein. Die gesagvoerders roep ook van die uitlanders op om te gaan veg, maar hulle het tot in Engeland geprotesteer en die spanning vir ‘n oorlog verhoog. Hulle wou al die voordele van burgerskap hê, maar geen verpligtinge nie.
• In 'n stadium het pres Kruger al die Vaalrivierdriwwe gesluit om die aflewering van Engelse wapens na die goudvelde te stuit. Baie onwettige goedere is na die uitlanders deurgesmokkel. Dit was 'n gevaarlike toestand. Hierdie optrede van pres Kruger het woede by die uitlanders veroorsaak!
• Toe het die mislukte Jameson-inval plaasgevind wat vir die Engelse 'n les was en die Boervolk oor die ganse Transvaal wakker geskud het.

Die gretige oë van Engeland, die geslepe optrede van Engeland se gesante, die opstand van die uitlanders, die onversoenlike rassestryd met al die implikasies daarvan en nog baie meer, moes Kruger hanteer tot voordeel en vryheid van sy geliefde volk en tot beskerming van sy eie vaderland.

Nou word hy in Bloemfontein ontvang. Die laaste paar jaar het sy gesondheid sigbaar verswak, veral sy oë.

Hy was nou 73 jaar oud; 'n diep gelowige, seldsame, heroïese mens, “'n nasionale monument in sy eie tyd". (Thomas Pakenham)

Hy het gesê: “My ideaal is dat daar vrede sal wees en nie oorlog nie en dit is my hartsbegeerte dat hierdie konferensie 'n sukses sal wees".

Hy het van die trein af geskuifel in sy swart pak, met Jan Smuts by hom as sy sekretaris en tolk, en is deur pres MT Steyn verwelkom. 21 kanonskote is afgevuur en 'n banier oor die hoofstraat met die woorde "God leide uwe beraadslagingen" het hom verwelkom.

Die ander belangrike man was sir Alfred Milner, ‘n ongetroude Engelsman wat tussen die koninklike, ryk en hooggeplaaste mense beweeg het. Hy het van weelde en hoë aansien gehou.

Milner was vol selfvertroue en vasberade om die strop stadig maar seker al stywer om Kruger se nek te draai, totdat hy uiteindelik moes toegee aan sy eise.

Milner het hom verbind aan die uitlanders en was oortuig daarvan dat hy dié ou man gou-gou gaan oorwin! En dan gaan hy die Transvaal annekseer en regeer soos 'n kroonkolonie van Engeland!

Presies om vyfuur die middag stoom Milner se trein Bloemfontein binne. Hy spring van die trein af, jonk, glad geskeer en deftig in 'n grys pak klere met 'n deftige onderbaadjie.

Pres Steyn is daar, 21 geweerskote word gevuur en hy word net so hartlik ontvang… want hy word in die koerante beskryf as een van die belangrikste Engelsmanne, omdat hy vrede gaan bring!

Op 31 Mei 1899 het dié belangrike konferensie begin!

Vyande van ver en van naby (3) (Inligting kom uit De Camp Courant nommer 5)

Dit is Woensdag 31 Mei 1899. Die konferensie tussen lord Milner en pres Paul Kruger word op Bloemfonteinstasie gehou, om 'n ronde tafel wat groot genoeg is vir 12 mense om om te sit.

Milner (vyand van ver) veg vir die uitlanders (vyande van naby) se toelating tot burgerskap na vyf jaar verblyf in en om en by ons goudrykdomme aan die Witwatersrand, en Kruger weier. Dit sal volk-selfmoord wees, want die uitlanders se stemreg sal die onafhanklikheid van Transvaal in gevaar stel.

Kruger veg vir die behoud van Transvaal, vir vryheid, vrede en vooruitgang van sy eie mense; Milner veg vir rykdomme vir Engeland deur opgestookte uitlanders te misbruik.

In die tydperk vanaf 1886 tot 1899 het die Witwatersrand verander van 'n rustige landelike plaasatmosfeer waar die skaap se geblêr en die koei se gebulk vêr hoorbaar was, tot 'n reuse mynkamplewe met skoorstene en kolomme van swart rook wat die helder uitspansel besoedel, met "tienduisende naturelle uit alle dele van die Bantoewêreld, tienduisende manne en vroue van alle nasies, stande, tale en beroepe, wat deur die onversadigbare dors na goud en rykdom," deel wil uitmaak van ons Transvaalse Republiek.

Na vier dae se oor en weer gesprek, toegewings met voorwaardes, voorstelle en eise, besef Milner dat hy nie daarin kan slaag om Kruger vas te trek nie. Staande sê Kruger vir Milner: "Dit is nie stemreg vir die uitlanders wat jy wil hê nie; dit is my land wat jy wil hê!"

Milner laat weet na Engeland om groot versterkings na Suid-Afrika te stuur. So het die een skip na die ander Engeland verlaat met derduisende soldate (vyande van ver), wat in die volgende paar maande stelling inneem by Mafeking en Kimberley in die Kaapkolonie en by Dundee en Ladysmith in Natal.

Hulle het dus beweeg tot vlak by die grense van die Vrystaatse en Transvaalse Republieke.

Die spanning styg steeds hoër. Aan die einde van September word die burgermagte opgeroep en na die grense gestuur. Aan weerskante van die grense het dus nou gewapende manne gestaan.

Die Transvaalse regering stuur op 9 Oktober 1899 'n ultimatum aan die Engelse regering waarin geëis word dat:

• alle Britse troepe op die Transvaalse grense onmiddellik verwyder moes word,

• alle versterkings wat sedert 1 Junie in Suid-Afrika geland het dadelik teruggestuur moes word en

• die Britse soldate wat reeds op see is, moet omdraai.

Hierdie ultimatum is net waarvoor Milner en Chaimberlan gewag het en die Engelse regering vee dit van die tafel af!

11 Oktober 1899: Die oorlog tussen die magtige Britse ryk en die klein Boerevolk in Suid-Afrika breek uit, breek af, breek weg, breek stukkend...

"Vrome vaa'dre,fier en groot!
Deur vervolging, ramp en nood
was hul leuse, tot die dood:
Vrijheid, Vrijheid!

Op dan broers, en druk hul spoor,
voorwaarts, broers, die Vierkleur voor
laat die veld ons krijgsroep hoor:
Vrijheid, Vrijheid!"

Jan FE Celliers

Kliek duimnael vir groter weergawe
Fotobyskrif: Die Boere was gedugte vegters

Hoe was die toestand in die Republieke toe die oorlog uitgebreek het? Spanning het geheers, omdat Engeland (vyand van ver) vir 'n paar jaar al op 'n gemene manier probeer het om 'n voet op Transvaalse en Vrystaatse bodem te sit en om 'n sê te kry in die Republikeinse regerings.

In die jare voor die oorlog uitgebreek het, het die Engelse die verstommendste leuens oor die Boerevolk en sy regering die wêreld ingestuur.

Dr WJ Leyds, Transvaalse staatsekretaris, is in 1897 na Europa om die Europese lande positief teenoor die republieke te probeer beïnvloed. Baie voedsel en klere is ingevoer vir die Boere, wat deur 'n kwaai droogte getref is. So het die regering op 'n wonderlike manier vir sy mense gesorg en 'n goeie voorraad opgebou.

Ook ammunisie en wat nodig is vir 'n oorlog, is ingevoer.

'n Ander ramp het die boere getref, naamlik runderpes, wat duisende diere vernietig het. Volgens oorlewering is die runderpes opsetlik die land ingebring.

Toe die oorlog op 11 Oktober uitbreek, was die burgers, gewapen met saal en ryperd, reeds op die verskillende fronte.

Die vroue het tuis gebly en die boerdery behartig. Seuns van 12 jaar en ouer is saam met hulle vaders.

Kenmerkend van die Boer was sy besondere uithouvermoë, sy skerpskutvermoë en die onoortreflike vermoë om sy terrein ten beste te gebruik. Naas sy geweer het die Boer in oorlogstyd op sy perd staatgemaak. As ruiter was hy ook onoortroffe en dit het aan hom 'n mobiliteit verleen wat eenvoudig verbysterend was.

Die Engelse was beroepsoldate, baie meer gedissiplineerd, maar totaal afhanklik van die offisier se bevele. Hulle het altyd bo-oor die Boere geskiet en fatale foute gemaak in die gebruikmaking van die omgewing.

Die groot verskil tussen Boer en Brit was hulle getalsterkte: 60 000 Boere teen uiteindelik 250 000 Engelse. Hierdie oorweldigende verskil in getalle het die oorwinning aan Brittanje besorg.

Die eerste skote het op 12 Oktober 1899 op Kraaipan in Wes-Transvaal geval!